Прызнаюся, што для мяне гэтае вы-ступленне—справа асабліва складаная, паколькі раней давялося асэнсоўваць праблему ў розных аспектах, кожны з якіх мае сваю важнасць і актуальнасць, а зараз цяжка вылучыць самае важнае і самае актуальнае, ды яшчэ і не паўтарацца.

Таму, перапрашаючыся за вымушаныя паўтарэнні ўжо сказанага і напісанага, я б хацеў пачаць вось з чаго. Вельмі радасна, што менавіта асяроддзем вышэйшых духоўных школ Праваслаўя ініцыявалася такое абмеркаванне. Бо, пэўна ж, нельга рабіць выгляд, што праблемы «Беларуская мова і Царква» не існуе зусім. Яна ёсць, мае спецыфічную складанасць, а значыць і свае межы вырашальнасці, дае многа падстаў для дыскусій, а таксама для крытыкі наяўных рашэнняў. Але дыскусіі, як і крытыка, не павінны быць самамэтнымі, абстрагаванымі ад рэальнасці, галоўнае—ад рэальнага вопыту, стану і перспектыў існавання Царквы. А інакш усе спрэчкі разам з памкненнямі стануць чарговай ілюстрацыяй евангельскай прытчы пра будаўніцтва на пяску.

Сэнс і карысць ад размовы-полілогу будзе тады, калі мы здолеем усвядоміць сутнасць праблемы ў комплексе ці, хоць бы закрануць усе яе бакі, трымаючы пад увагаю змест агульна-гістарычны, а не толькі надзённы, як гэта робяць многія. А ў адносінах да зместу, актуальнага для нас, праваслаўных беларусаў, няма задачы важнейшай, чым паспрыяць, наколькі магчыма, пераадоленню стэрэатыпаў, якія выкарыстоўваюцца дзеля дэскрыдытацыі Царквы, а таксама дэзарыентацыі грамадскай свядомасці наогул.

Мы павінны ад самага пачатку недвухсэнсоўна заявіць наступнае: з даўніх часоў і па сённяшні дзень ў распаўсюджванні слова Божага на мове, даступнай роду і народу нашаму, а таксама непасрэдна ў сцвярджэнні беларускасці, з Праваслаўнай Царквою па заслугах не можа параўноўвацца ніякая іншая.

Каму патрэбны доказы, прывядзем іх.

Па-першае, ніхто не здольны ас-прэчваць тое, што этнадухоўную і этнакультурную прастору беларусаў азначылі праваслаўныя святыя: Еўфрасіння, ігумення Полацкая; Кірыл, епіскап Тураўскі; Антоній, Іаан і Яўстафій, мучанікі Віленскія; Сафія, праведная княгіня Слуцкая; Іуліанія, праведная княжна Альшанская; Афанасій, прападобнамучанік, ігумен Брэсцкі; Гаўрыіл, младзенец, мучанік Беластоцкі; Георгій, свяціцель Магілёўскі; праведны Іаан Кармянскі … Калі не яны, дык хто?

Тое самае можна сказаць і наконт важнейшых духоўна-культурных цэнтраў, якімі былі праваслаўныя асяродкі, перш за ўсё манастыры: Полацка, Вільні, Турава, Супрасля, Заблудава, Яблачына, Брэста, Магілёва, Мсціслаўля, Куцейна, Пінска, Слуцка, Лаўрышава, Жыровіч, Лядаў …

Ад часоў прападобнай Еўфрасінні і да позняга сярэднявечча асвета на землі беларускія прыходзіла дзякуючы амаль выключна праваслаўнаму манаству, сістэме брацкіх школ і друкарань. Менавіта ў праваслаўных асяродках на беларускіх землях з часоў Хрышчэння падвізалася мноства «кнігапісцаў», якія неслі духоўную асвету нашым продкам і пакінулі скарб, значны як для нацыянальнай, так і для сусветнай культуры. Напрыклад, Евангеллі Тураўскае (ХI), Полацкае (ХII), Аршанскае (ХII-ХIII), Лаўрышаўскае, Пінскае, Мсціжскае (ХIV), Друцкае, Ваўкавыскае, Кобрынскае, Лемяшэвіцкае і Слуцкае (ХVI), Жухавіцкае (ХVII ); Псалтыры—Мсціслаўская /Смаленская (1395), Віцебская (1492), Пінская (1543) і інш. Немалаважна і тое, што існаваў названы пазней «беларускім» звод Бібліі, складзены ў Вільні і Супраслі Матфеем Дзесятым і дыяканам Феадорам, пра які даследчыкі гавораць як пра пераклад. Акрамя таго, ёсць звесткі, што ў ХVI ст. на «простую мову» перакладаў Свяшчэннае Пісанне архімандрыт Супрасльскага манастыра Сергій Кімвар.

У сапраўдным значэнні асветнікамі нашага народа, асобамі, якія па праву займаюць належнае месца ў гісторыі нацыянальнага пісьменства былі Кірыл Тураўскі, Кіпрыян Цамблак, Грыгорый Цамблак, Cцяфан Зізаній, Лаўрэнцій Зізаній, Мялецій Сматрыцкі, Лявонцій Карповіч, Хрыстафор Філалет, Афанасій Філіповіч, Сільвестр Косаў, Сімяон Полацкі… А колькі яшчэ незаслужана забытых імёнаў—напрыклад, згаданы вышэй Сергій Кімвар, Спірыдон Собаль, Андрэй Каладынскі, Фама Іяўлевіч, Міхаіл Казачынскі…

Неаспрэчна і тое, што кнігадрукаванне на нашых тэрыторыях развівалася таксама дзякуючы найперш праваслаўным. Дастаткова згадаць Евангелле Вучыцельнае (Заблудаў, 1568/9), Псалтыр з Часаслоўцам (Заблудаў, 1569), Псалтыр ( Вільня, 1575), Псалтыр і Новы Запавет (Астрог, 1580), асабліва Астрожскую Біблію (1581) і віленскія выданні Францыска(Георгія) Скарыны… Між іншым, няхай тыя, хто аспрэчвае ролю Праваслаўнай Царквы ў асвеце беларусаў, удакладняць, чыімі сіламі і сродкамі яны выдаваліся, а яшчэ няхай назавуць такой самай значнасці справы іншых веравызнаўчых супольнасцяў. Тут ёсць, праўда, адзін істотны момант: залежнасць актыўнасці той ці іншай канфесіі ад задач місійных па-сапраўднаму і ад празелітысцкіх пам-кненняў. Але гэта асобнае пытанне, якое патрабуе грунтоўнага разгляду, з параўнальным аналізам актуалізацыі моўнага пытання рознымі канфесіямі на беларускіх землях, а гэтым разам у нас няма магчымасці асэнсаваць яго так, як бы належала.

Між тым нельга і проста адмахнуцца ад пэўных ідэалагем гэтага плану. Да прыкладу, нам ужо не першы год зацята навязваюць меркаванні, быццам бы для нацыянальнай культуры найбольш зрабілі уніяты. А ў чым жа гэта выявілася?—задаем пытанне мы. І ўцямнага адказу не можам дачакацца. Тады канкрэтызуем: хіба за ўвесь той больш чым двустагоддзевы перыяд, калі Праваслаўе ў ВКЛ апынулася пад уціскам, уніяты прыдбалі нешта па значнасці блізкае да пералічанага вышэй—можа, яны зрабілі свае пераклады Бібліі альбо правялі дадатковае ўпарадкаванне яе, здзейснілі свае слынныя выданні…? Нічога падобнага не выяўлена, бо уніяты праславіліся не стваральнымі, а разбуральнымі памкненнямі.

Нас пераконваюць таксама, што вельмі ж моцная беларускасць выявілася некалі ў пратэстантаў, асабліва ў Сымона Буднага. Але пры пільным і кан-крэтным разглядзе ўсё аказваецца, мякка кажучы, не зусім так. Будны сапраўды выдаў «для простых людей языка русского» ў сваім перакладзе «Катэхізіс» Кальвіна і ўласны трактат «О оправдании грешнаго человека пред Богом» (Нясвіж, 1562), аднак затым ён Біблію пераклаў і выдаў на польскай мове (Нясвіж, 1570; Нясвіж, Заслаўль, 1570-72), і ў яго ж перакладзе распаўсюджваўся польскамоўны Новы Запавет (асобныя выданні—Лоск, 1574, 1589).

Для большасці сённяшніх публіцыстаў нормай стала катэгарычна абвінавачваць Праваслаўную Царкву за нібыта русіфікацыю беларусаў у ХІХ стагоддзі. А пры гэтым ці то забываюцца, а ці свядома замоўчваюць, што непа-срэдна з сем’яў праваслаўных свяшчэнна- і царкоўнаслужыцеляў паходзілі, а да таго ж у праваслаўных семінарыях атрымалі адукацыю, амаль усе заснавальнікі беларускай філалогіі, этналогіі, гісторыяграфіі: Іаан Грыгаровіч, Іаан Насовіч, Іаан Барычэўскі, Павел Шпілеўскі, Іаан Малышэўскі, Сімяон Лісіцкі, Мікалай Нікіфароўскі, Яўфімій Карскі, Сергій Сахараў, Усевалад Ігнатоўскі, Анатоль Багдановіч, Мікалай Байкоў… У тым самым шэрагу павінны згадвацца Ігнат Даніловіч,Платон Жуковіч, Сцяфан Бекарэвіч, Пётр Крэчаўскі, Іаан Пічэта, Аляксандр Пшчолка, Клаўдзій Ціхаміраў, Сяргей Паўловіч, Канстанцін Зноска, Аляксей Зноска, Мітрафан Зноска, Аляксандр Коўш, Канстанцін Пілінкевіч, Іаан Берман, Аляксандр Троіцкі, Уладзімір Пічэта, Дзмітрый Леанардаў, Восіп Арлоўскі, Адам Бабарэка, Пётр Бітэль, Фёдар Данілюк, Грыгорый Сасна.

Калі браць апошні перыяд, Беларуская Праваслаўная Царква таксама не стаяла ў баку ад беларусізацыі, пра што сведчаць нашы беларускамоўныя царкоўныя газеты і часопісы, кнігі і брашуры, справы Біблійнай Камісіі, спецыяльныя даследаванні, семінары і канферэнцыі ды, у рэшце рэшт, і вось гэтае абмеркаванне на старонках такога выдання, як «Ступені».

На сённяшні дзень самай «гарачае» (а ці гарачкавай?) тэмай застаецца выкарыстанне беларускай мовы ў бога-службовай практыцы. У падыходзе да яго таксама трэба ўсім быць аб’ектыўнымі і адказнымі—г. зн. прызнаць, што ніколі ніводная канфесія на Беларусі не карысталася беларускай мовай паўнавартасна, як адзінай; г.зн., адпаведна, што не маюць ніякага сэнсу спекуляцыі пра быццам беларускую мову уніяцкай царквы ў ХVІІ- ХVІІІ стст. Уніяцкія «Трэбнікі» і «Службоўнікі» ад праваслаўных адрознівала хіба тое, што яны пачалі змяшчаць паралельна (да славянскага тэкста!) тэксты лацінскія альбо польскія. Нічога, акрамя шкоды, не выйдзе, калі мы і далей будзем ігнараваць навукова карэктныя падыходы, штучна прыцягваць азначэнне «беларуская мова» нават да старажытных помнікаў пісьменства, тады як у адносінах да мовы кніжнасці на беларускіх землях да ХVІІІ cт. уключна яно ўмоўнае, а то і проста недарэчнае. У сувязі з гэтым, ставячы пытанне пра беларускія пераклады Свяшчэннага Пісання, варта было б размяжоўваць: тыя, што дапушчальна лічыць беларускімі, бо яны выконваліся этнічнымі (пра)беларусамі ці на тэрыторыі сучаснай Беларусі; тыя якія можна называць беларускімі, паколькі яны на мове гістарычна прыналежнага беларусам фонду культуры і пісьменства; і тыя, што на мове ўласна беларускай, новага часу.

Выходзячы на канкрэтныя аспекты, дазвольце мне закрануць падрабязней тыя, якія маюць унутраныя супярэчнасці, а ў масавым успрыманні скажаюцца пад уздзеяннем стэрэатыпаў.

Галоўнае, на чым я б хацеў засяродзіць увагу—пераклады Свяшчэннага Пісання і Літургіі. Яны, як вядома, заўжды мелі вызначальную ролю ў развіцці кожнай нацыянальнай мовы, не проста ўзбагачаючы яе выяўленчыя сродкі і ўсе магчымасці, але і спрыяючы яе прызнанню як самастойнай, сцвярджэнню паўнавартаснаму ў якасці надпобытавай (літаратурнай) і наддыялектнай (агульнанацыянальнай). Так у прынцыпе. А ў нас? Даводзіцца канстатаваць: тыя пера-клады, што з’явіліся, нясуць выразныя прыкметы раздзялення, разыходжання.

І гэтым парадаксальнасць сітуацыі нашай не абмяжоўваецца. Многае, што апрыорна лічыцца станоўчым для іншых народаў, для беларусаў выходзіць як адмоўнае. Возьмем хоць бы колькасць існуючых перакладаў Новага Запавету. Нам пазайздросціць маглі б многія іншыя народы свету, каб усе тыя, хто браўся перакладаць Свяшчэннае Пісанне на беларускую мову, неадменна ўсведамлялі адказнасць гэтай справы паводле мэты—у любым выпадку з разлікам на богаслужбовы ўжытак, і паводле значэння вынікаў—для беларусаў як нацыі, у адзінстве. А наяўныя вынікі сведчаць пра нешта іншае: нават калі меркаваць па тытулах выдадзеных перакладаў, цяжка прызнаць, што гэта ператлумачэнні на адну і тую ж мову.

Як гэта ні прыкра, аказваецца, што беларусы яшчэ не знайшлі нават агульнапрынятай назвы Свяшчэннага Пісання, бо на тытулах выданняў чытаем: Свяшчэннае—Святое, Пісанне—Пісьмо, Завет—Запавет—Закон, Біблія—Бівлія—Бібля. Недапушчальна шматварыянтным беларускія перакладчыкі зрабілі самую назву Благавесця: Евагельле—Евангелле—Евангеле—Эвангеле—Эвангельле—Эванэлія.

Тое самае назіраецца ў адносінах да імя Госпада: Іісус—Ісус—Езус, Хрыстос—Хрыстус; аналагічна з імёнамі евангелістаў, прарокаў, апосталаў, святых: Матфей—Мацфей—Мацьфей—Мацьвей—Мацей—Матауш—Матэвуш; Марк—Марка—Марак; Лука—Лукаш; Іаан—Іоанн—Іоан—Яан—Ян; Грыгорый—Рыгор; Данііл—Даніл—Данель; Захарыя—Захары—Захара—Захар; Іакаў—Якаў—Якуб; Ілія—Ілля—Ілья—Іліяш—Гальяш; Іерамія—Іерэмія—Ярэма; Іосіф— Язэп; Ірад—Гірад—Герад—Герод; Маісей—Майсей—Масей—Маізей; Пётр—Пётар—Пятро; Фама—Хама—Тамаш; Яфрэм—Ахрэм…

Не мае ніякай узгодненасці асноўная багаслоўская тэрміналогія: Гасподзь—Госпад—Госпадзь—Пан—Гаспадар—Усеспадар—Спадар—Уладар—Уладыка; Cпас—Спасіцель—Ратаўнік—Збавіцель—Збаўца; Благавешчанне—Багавешчанне—Дабравесце— Добрая Вестка—Добрая Навіна—Зьвеставаньне; Ражджаство—Ражаство—Ражство—Раство—Божае нараджэнне— Каляды; Праабражэнне—Перамяненне—Пераўвасабленне; Уваскрасенне—Уваскрэсенне—Уваскрэсеньне—Уваскрысеньне—Ускрэсеньне—Згробуўстанне—З мёртвых устаньне—Устанне з мёртвых, Суцяшыцель—Суцешнік—Пацяшыцель; Узнясенне—Узьнясеньне—Увазнясеньне—Унебаўшэсьце; ангел—анёл—анел—ангіл—анял…

У пэўнай меры такое само па сабе запраграмавана, паколькі беларускія пераклады, як правіла, саматужніцкія, а ў дадатак, без належнай публічнай ацэнкі, апрабацыі. У прынцыпе, гэта ненармальна і ў тым выпадку, калі падобная праца выконваецца нейкім свяшчэннікам ці вернікам дзеля патрэб свайго прыхода, адной абшчыны; тым больш, калі бярэцца ўстаноўка на значнейшы маштаб; і зусім недапушчальна, калі справа зыходна выводзіцца на нейкі ўмоўны надканфесійны і ледзь не надверавызнаўчы ўзровень, а яе выканаўца сваю задачу ў адносінах да тэкстаў сакральнага зместу, па сутнасці, бачыць як неабходнасць ператлумачэння, пераасэнсавання—вольнага перастварэння. Апошняе ў найбольшай ступені ўласціва перакладу Васіля Сёмухі, у якім, акрамя таго, столькі памылак самых розных планаў, што ўсе немагчыма пералічыць нават як тыпы. Гэта асабліва прыкра ў сувязі з тым, што пераклад здзяйсняўся не з арыгінала альбо царкоўнаславянскага тэкста, а з перакладнога—рускага Сінадальнага, які дастаткова вывераны і, што не меней істотна, вядомы, зразумелы ўсім хрысціянам-беларусам, як і перакладчыку Сёмуху.

Тым не меней аўтар гэтага своеасаблівага ператлумачэння дазваляе сабе перакручваць разбіўку на вершы, парушаць іх нумарацыю ( Лк. 2, 1-4; Ін. 5, 25-26), прапускаць словы, словазлучэнні, фразы, радкі і нават цэлыя вершы (Мк. 8, 12; Лк. 2,10; Лк. 4,8; Лк. 6, 32; Лк.9,23; Лк. 10, 1; Лк.16,2; Ін. 5, 40; Ін. 11,4; Ін.16,19). У яго ж мы сустракаем і такія, напрыклад, фразы: «набліжалася свята Юдэйскае—Кучкі» (Ін, 7, 2), з выкарыстаннем прастанародна-беларускага варыянта пераэтымалагізацыі назвы свята, якая на самой справе азначае, і ў Евангеллі так пішацца, «пастаўленне (усталяванне) кушчаў».

Асобная тэма—аўтарская слова-творчасць пры перакладзе Свяшчэннага Пісання. У прынцыпе, яе нельга адмаўляць. Разам з тым яна, трэба пагадзіцца, спалучана з немалой рызыкай. В. Сёмуха, як таленавіты майстар слова, перакладаючы Новы Запавет, увёў шэраг лексем, утвораных паводле ім самім вынайдзеных мадэляў слова-ўтварэння ці шляхам пераасэнсавання і пера(пры)стасавання звыклых асноў: дабрашчасныя, любаздзірства, мілата, нутрына, прадажнік, суцешнік, урвішча, убольвацца, упачцівіць, чувайце… Як словы аказіянальныя—плён перакладчыцкага пошуку, вынік уласна словатворчасці—некаторыя з іх выклікалі цікавасць і нават пачалі выкарыстоўвацца іншымі аўтарамі, што зафіксавана ўжо таксама і пільнымі мовазнаўцамі. Гэта датычыцца групы слоў мілажаль—мілажальны—ўмілажальвацца. Аднак прызнаць іх адназначна як каштоўную знаходку дзеля перакладу Новага Запавета наўрад ці можна. Справа ў тым, што словы гэтыя выкарыстоўваюцца ў неакрэсленым дыяпазоне значэнняў, больш-менш прымальнае з якіх: «зжаліцца, змілавацца, злітавацца» выкарыстана толькі ў асобных выпадках (напрыклад, Лк.15,20, Лк. 16, 24), а ўвогуле аўтарскія словы гэтай мадэлі найбольш асацыіруюцца з паняццем «радостопечалие», якое ў праваслаўным багаслоўі напоўнена сэнсам надзвычай глыбокім, але істотна адрозным ад таго, які ўкладзены ў беларускі новатвор.

Паказальна, што большасці беларускамоўных перакладаў Свяшчэннага Пісання (Л.Дзекуця-Малея і А.Луцкевіча, В.Гадлеўскага, П.Татарыновіча, У.Чарняўскага) з-за аб’ектыўных прычын ад пачатку прызначалася выкарыстоўвацца толькі ў межах сваёй веравызнаўчай намінацыі альбо нават вузейшай царкоўна-адміністратыўнай структуры (тэксты М.Мацукевіча, М. Міцкевіча), а некаторыя з іх, мяркуючы па ўсім, увогуле на богаслужбовы ўжытак не разлічваліся (тэксты Я.Станкевіча і М.Гітліна, В.Сёмухі, А.Клышкі).

А гэта прывяло да таго, што на адпаведныя «творчыя вышукі» і «вынаходніцтвы» ўцаркоўлены люд можа рэагаваць не інакш як на прафанацыйныя і нават парадыйна-блюзнерскія, г.зн.кашчунныя. Многімі так прыкладна ацэньваюцца захады Я.Станкевіча абеларусіць у Свяшчэнным Пісанні імёны ўласныя: Хахіль [= Тэафіл, Феафіл, (Лк.1,3)], Салома [= Саламія (Мк.16,1)], Вартымей Тымяёнак [= Варцімей, сын Цімея (Мк. 10,46)], Нааман Сыранін [=Нееман Сірыянін (Лк.4,27)], Ганна Фануелішка, прарока Ашэравага [= Анна прарочыца, дачка Фануіла, з племені Асіра (Лк. 2,36)]. Увогуле, сам прынцып перадачы імя па бацьку, радаводу па-беларуску нібы «па-вулічнаму», падобна да мянушкі, не можа не бянтэжыць—cкажам, у наступным выпадку: «Давід жа нарадзіў Салямона ад Урыхі» (Мф.1,5)—і асабліва, калі ён эксплуатуецца так, як у вершах 23-38 раздзела 3 Евангелля ад Лукі: «…сынам Язэпа Гілянка, Матфацёнка, Левянка, Мельшанка, Янянка, Язэпенка, Маттафёнка, Амасёнка<…>Сыфянка, Адамёнка, каторы быў Божы».

Цяжка здагадацца, чым Станкевіч кіраваўся, калі ўкладаў у вусны самога Іісуса Хрыста словы: «Хрыстом Я маю хрысціцца» (Лк. 12,50). Неадэкватна ўспрымаюцца такія, ім ужытыя, выразы: «зрабіць сьпісанне ўсяго сьвету [= зрабіць перапіс па ўсёй зямлі» (Лк. 2, 1)], «вешчучы хрост навярненьня» [= прапаведуючы хрышчэнне пакаяння (Лк. 3,3)], «разышліся дзейкі празь Яго» [= вестка разышлася пра Яго (Лк. 4,14)], «у вінішчу сваім фігу» [=у садзе (вінаградніку) сваім смакоўніцу (Лк. 13,6)].

Як паказалі тэсты, на жаль, недаўменне, а то і раздражненне выклікаюць многія і многія фрагменты Станкевічавага перакладу: «…Гірад патай прыгукаў мудрыцоў…» (Мф.2,7), «…усё дакладна даведайцеся празь Дзецянё…» (Мф. 2,8), «…узяў Дзецянё а Маці Ягоную ночы, і здаліўся да Ягіпту» (Мф.2,14), «… і зьбярэць пшонку Сваю да сьвірна, а ўмецьце спале агнём…» (Мф.3,12), «… наапошку запрагнуў…» (Мф. 4, 2), «… і галасы празь Яго разышліся па ўсёй Сыры…» (Мф.4, 24), «…і йшоў за Ім чысьлены груд із Галілеі а Дзесяцімесьця…» (Мф. 4,25)… Прыведзенае тут—не спецыяльная выбарка з усяго тэксту, а элементы ператлумачанага зместу ўсяго толькі першых трох старонак аднаго Евангелля, якія, дзеля праверкі ўспрымання, зачытваліся ў некалькіх аўдыторыях. Як ні старайся, а немагчыма абмінуць тое, што пераклад перанасычаны лінгвістычнымі шарадамі: то слова «мер» атрымлівае этнаграфічна-дыялектныя заменнікі «барылак» (Лк.16,6) і «карцоў» (Лк.16,7), то прапаноўваюцца штукарствы тыпу « і з коптарам дадуць людзі ў вулоньне вашае» (Лк.6,38), «вышышкаў собскасьць сваю, жывучы раськідонліва» (Лк.15,13), «вышышкаў маемасьць тваю зь бязулямі» (Лк.15,30), «кажны дзень гучна дзедаваў» (Лк. 16,19)…І падобнага аж занадта па ўсім тэксце, які можна разглядаць толькі як вынік своеасаблівай працы неардынарнага, але моцна заблытанага ў сваіх тэарэтычных поглядах, а яшчэ больш у практычных захадах, філолага.

Варта падкрэсліць і яшчэ адну важную акалічнасць: беларускія перакладчыкі Свяшчэннага Пісання належаць не толькі да розных канфесій; большасць з іх аддзелена ад метраполіі—як жыхары Заходняй Беларусі, грамадзяне Польшчы, а таксама як эмігранты пазнейшага часу. Нельга скідаць з рахункаў тое, што значная частка перакладаў другой паловы ХХ ст. выконвалася прадстаўнікамі дыяспары. Адпаведна, мэты, задачы і вынікі прадвызначаліся палітычнай эміграцыяй, адчужанай як ад царкоўнаславянскасці і (агульна)рускасці, так і ад жывога асяроддзя сучаснай беларускай мовы. Пра калізіі развіцця беларускай мовы ў БССР выказана ўжо нямала крытыкі, і не без падстаў. Але трэба гэтак жа крытычна падысці і да негатыўнага вопыту «захавання роднай мовы» эмігрантамі—не адмаўляючы суб’ектыўных добрых намераў, робячы папраўку на своеасаблівыя настальгічныя сантыменты, але і не абмінаючы ўвагаю тых тэндэнцый, якія вялі да стварэння дзвюхмоўя ў межах адной мовы. Прынамсі, ад беларусаў метраполіі часта даводзіцца чуць, што ў тэкстах эмігрантаў многае не зразумела, бо яны злоўжываюць сродкамі, якія на ўсіх узроўнях супярэчаць сучаснай кадыфікацыі беларускай мовы. А гэта навідавоку і ў прыведзеным прыкладзе, і ў многіх іншых—асабліва, калі рэдактары здзяйсняюць гвалт над аўтарскай мовай, як гэта адбылося з перакладамі Міхася Міцкевіча пры іх выданні ў Амерыцы.

Агульнапрымальнага ж тэксту Свяшчэннага Пісання на сучаснай роднай мове беларусы не маюць і не хутка дачакаюцца.

У чым жа справа? У тым, бадай, што ўся праца над гэтым перакладам своеасабліва адлюстроўвае і нашу сітуацыю наогул, і непасрэдна працэс так званага трэцяга нацыянальнага адраджэння, і комплекс непазбыўных супярэчнасцяў, калізій свядомасці, а ў выніку—абумоўленыя ўсім гэтым хібы, пралікі, памылкі.

Падводзячы рысу, відаць, не лішне будзе падкрэсліць яшчэ вось што: свядомасць сённяшняга нашага грамадства па розных пытаннях, і моўных у тым ліку, часта апынаецца ў залежнасці ад тэндэнцый, якія вызначае і ўсталёўвае масавы друк. Аднак гэтыя тэндэнцыі маюць змест альбо канструктыўны, альбо дэструктыўны, ставяць мэтаю альбо рэгуляваць нармальнае развіццё, альбо дэмантаваць існуючыя нормы. Трэцяга не дадзена.

А на заканчэнне я б хацеў падзяліцца заклапочанасцю ў сувязі з тым, наколькі носьбіты сучаснай нацыянальнай мовы ўсведамляюць адказнасць за своечасовае наданне ёй функцый, не ўласцівых да гэтага, за паўнавартаснасць выкарыстання яе ў такой спецыфічнай сферы, як рэлігійная, за належную распрацоўку і ўніверсалізацыю дзеля спалучэння статусаў нацыянальнай і сакральнай мовы.

Высветліць гэта і павінна дапамагчы наша абмеркаванне. Дай Божа!

 Чарота І. А.,
прафессар, доктар філалагічных навук.